יאנקל פרייליך, "דער שטערן", תמוז תשס"ז
כלל ישראל איז אין געוויסע זאכן זייער גוט אוועקגעשטעלט, עס איז היינט א דור וואס מען פרובירט יעדן העלפן, מיט כל ערליי מומחים און סופארט גרופעס. אויף יעדן סארט זאך וואס האט נאר א דיעגנאזע מיט אסאך לאטיינישע אותיות זענען דא ארגינאזאציעס קאמיסיעס און סוב קאמיסיעס צו העלפן, פון עצה'ן ווי צו גיין, שאפן א גוטן ספעציאליסט, פארוואנדלען דעם אנשטאלט פאר א פייוו סטאר האטעל ביז צושטעלן קלאון'ס און פארוויילונגען, אזש דער געזונטער פילט זיך אויסגעשפילט.
מיר קרענקט דאס הארץ אויף א גרופע אידן וועמען מען דערגייט די יארן קיינער העלפט זיי נישט און קיין שום וואולטעטיגע ארגינאזאציע קוקט זיך נישט אום אויף זיי. בעצם ליידן זיי דאך אויף גארנישט אבער די דאקטורים און בעיקר די דאקטאריי סטאטיסטיקס דראען זיי אז גראבע שטארבן מיט עטליכע וואכן פריער, א גראבער קען שווערער אראפטאנצן מיט א פאראשוט אין א סכנה ר"ל וכדומה. מען ווארפט זיי ארום ווי אין די צוריקגעשטאנענע מיטל אלטער תקופות פאר קיין שום סיבה אין די וועלט, מען טרעפט נישט קיין זאכליכע רפואות פאר זיי מען שפעט זיי אפ און מען העלפט זיי גארנישט. מען שניידט שטיקער פון זיי און מען רעדט זיי צו נארישע עצות.
דאס זענען מיין באליבטע פריינט דער געזעלשאפט פון "גראבע" די אידן וואס זענען עטוואס גרעבער, דיקער פעטער אדער פעשער פון די נארמע, פון די קארגע פאר לעכער וואס מען מאכט אויפן פאסיק, די אומגליקליכע ווערן ארומגעווארפן ווי אין א באל קארט, קיינער עפנט נישט קיין ארגינאזאציע פאר זיי, קיין איין דאקטאר איז נישט קיין "גראבעיאלידזשיסט" יעדער זאגט עפעס אנדערש איינער זאגט נאר נישט קיין פלייש , איינער זאגט נאר נישט קיין סטארטש, איינער זאגט נאר נישט קיין צוקער, איינער זאגט נאר נישט זאלץ איינער זאגט נאר אסאך שפאצירן און איינער טענה'ט נאר פילן און מעדיצינען אנדערע זאגן נאר אפעראציעס העלפן, א פיזישאן טענה'ט אז אלעס ווענדט זיך אין עקסערסייז א פסיכיאטריסט זאגט אז א טראומא אין די קינדער יארן מאכט דעם מענטש דיק אין זיין אונטערן באוואוסטזיין, מען קען גראב ווערן און מאגער ווערן אויף איינמאל פון די קעגנגעזעצטע מיינונגען.
איך פערזענליך בין נישט פון די אומגליקליכע אבער ווי יעדער איד פארמאג איך נישט ווייניג גוטע פריינט וואס זענען נעבעך יא, אבער ווי קען איך זיי אנרופן גוטע פריינט ווען עס גייט דורך חדשים און איך זעה זיי נישט, זיי אנטרונען און דאן פלוצים זיי זענען דא, איך פרעג איינעם פון זיי ווי ביסטו געווען, ער ווייסט נישט וואס איך וויל ביז ער כאפט זיך אה איך האב געהאט פארלוירן הונדערט פונט האסטו מיר נישט דערקענט, יעצט האב איך עס צוריק באקומען כאחד האדם, דער פעריאד שפילט זיך איבער גאנץ אפט אזוי ארום אז דער יחיד אליין האט שוין פארלוירן טויזנטער פונטן, אזוי פארלירט נעבעך כלל ישראל טאנען און פונטן וואס מען האט קונה געווען מיט מיה און פלאג, די געוועזענע אידישע פונטן דרייען זיך ארום אין די גויאישע גאסן ואין דורש. תשתפכנה פונטן קודש בראש כל חוצות.
איך האב מחליט געווען צו נעמען די זאך אין די הענט אריין, במקום שאין אנשים השתדל להיות איש. איך האב מיר אינטרעסירט און אנאליזירט גרויסע עסערס און איך האב געברענגט גרויסע מסקנות, אט איז א ליסטע פון עצות טובות וואס איך האב צוזאמען געקליבן פון מיין עקספיריענס, עצות וואס זענן נאך נישט געדרוקט געווארן, עס איז געווען בבחינת לבא לפומא לא גליא אבער עס איז אנגענומען פוק חזי מאי עמא דבר.
איך האב זיך שטארק אריינגעטראכט האב איך געזעהן אז טראץ וואס די דאקטורים פארשווייגן די אלע עצות האט עס אבער שטארקע יסודות אין אונזערע מקורות. וכן מורין בבי מדרשא
אט זענען זיי:
מיר קרענקט דאס הארץ אויף א גרופע אידן וועמען מען דערגייט די יארן קיינער העלפט זיי נישט און קיין שום וואולטעטיגע ארגינאזאציע קוקט זיך נישט אום אויף זיי. בעצם ליידן זיי דאך אויף גארנישט אבער די דאקטורים און בעיקר די דאקטאריי סטאטיסטיקס דראען זיי אז גראבע שטארבן מיט עטליכע וואכן פריער, א גראבער קען שווערער אראפטאנצן מיט א פאראשוט אין א סכנה ר"ל וכדומה. מען ווארפט זיי ארום ווי אין די צוריקגעשטאנענע מיטל אלטער תקופות פאר קיין שום סיבה אין די וועלט, מען טרעפט נישט קיין זאכליכע רפואות פאר זיי מען שפעט זיי אפ און מען העלפט זיי גארנישט. מען שניידט שטיקער פון זיי און מען רעדט זיי צו נארישע עצות.
דאס זענען מיין באליבטע פריינט דער געזעלשאפט פון "גראבע" די אידן וואס זענען עטוואס גרעבער, דיקער פעטער אדער פעשער פון די נארמע, פון די קארגע פאר לעכער וואס מען מאכט אויפן פאסיק, די אומגליקליכע ווערן ארומגעווארפן ווי אין א באל קארט, קיינער עפנט נישט קיין ארגינאזאציע פאר זיי, קיין איין דאקטאר איז נישט קיין "גראבעיאלידזשיסט" יעדער זאגט עפעס אנדערש איינער זאגט נאר נישט קיין פלייש , איינער זאגט נאר נישט קיין סטארטש, איינער זאגט נאר נישט קיין צוקער, איינער זאגט נאר נישט זאלץ איינער זאגט נאר אסאך שפאצירן און איינער טענה'ט נאר פילן און מעדיצינען אנדערע זאגן נאר אפעראציעס העלפן, א פיזישאן טענה'ט אז אלעס ווענדט זיך אין עקסערסייז א פסיכיאטריסט זאגט אז א טראומא אין די קינדער יארן מאכט דעם מענטש דיק אין זיין אונטערן באוואוסטזיין, מען קען גראב ווערן און מאגער ווערן אויף איינמאל פון די קעגנגעזעצטע מיינונגען.
איך פערזענליך בין נישט פון די אומגליקליכע אבער ווי יעדער איד פארמאג איך נישט ווייניג גוטע פריינט וואס זענען נעבעך יא, אבער ווי קען איך זיי אנרופן גוטע פריינט ווען עס גייט דורך חדשים און איך זעה זיי נישט, זיי אנטרונען און דאן פלוצים זיי זענען דא, איך פרעג איינעם פון זיי ווי ביסטו געווען, ער ווייסט נישט וואס איך וויל ביז ער כאפט זיך אה איך האב געהאט פארלוירן הונדערט פונט האסטו מיר נישט דערקענט, יעצט האב איך עס צוריק באקומען כאחד האדם, דער פעריאד שפילט זיך איבער גאנץ אפט אזוי ארום אז דער יחיד אליין האט שוין פארלוירן טויזנטער פונטן, אזוי פארלירט נעבעך כלל ישראל טאנען און פונטן וואס מען האט קונה געווען מיט מיה און פלאג, די געוועזענע אידישע פונטן דרייען זיך ארום אין די גויאישע גאסן ואין דורש. תשתפכנה פונטן קודש בראש כל חוצות.
איך האב מחליט געווען צו נעמען די זאך אין די הענט אריין, במקום שאין אנשים השתדל להיות איש. איך האב מיר אינטרעסירט און אנאליזירט גרויסע עסערס און איך האב געברענגט גרויסע מסקנות, אט איז א ליסטע פון עצות טובות וואס איך האב צוזאמען געקליבן פון מיין עקספיריענס, עצות וואס זענן נאך נישט געדרוקט געווארן, עס איז געווען בבחינת לבא לפומא לא גליא אבער עס איז אנגענומען פוק חזי מאי עמא דבר.
איך האב זיך שטארק אריינגעטראכט האב איך געזעהן אז טראץ וואס די דאקטורים פארשווייגן די אלע עצות האט עס אבער שטארקע יסודות אין אונזערע מקורות. וכן מורין בבי מדרשא
אט זענען זיי:
1) אז מען עסט עפעס ווען קיינער זעהט נישט, מען רוקט אין טאש אריין ביי א חתונה, מען עסט אונטערן ווייבס רוקן, מען עסט איינמאל א סעודה און נאכדעם ביים שבת שבע ברכות הייבט מען אן מיט א פרישקייט פון קידוש, און דאס גלייכן דאס האט נישט קיין קאלעריעס און מאכט נישט גראב. (אפשר צוליב ווייל אין הברכה מצויה אלא בדבר הסמוי מן העין)
2) אז מען עסט א געשטאפטע גאנז א קארב פעטנס און א טאץ קוגל און מען נעמט א דיעטע משקה שווענקט דער משקה אוועק דאס עסן און די קאלעריעס אנטרונען גענצליך. א געזונטער טשערי אויבן פונעם אייזקרים און דער סטראבערי פונעם קעיק כשרט דער גאנצער זאך.(אפשר איז דער באלדיגער תשובת המשקל פונעם דייעט סאדע גענוג קרעפטיג אז עס איז עוקר דעם חטא למפרע)
3) אויב עסט מען צוזאמען מיט נאך איינעם און דער אנדערער עסט מער נעמט ער צו זיין חלק ונחלה אלע קאלעריעס און מען קען עסן כאוות נפש.( עס איז אן ענין פון ביטול און הכנעה דער קטן צום גדול ווי דער קטן ווערט אינגאנצן בטל ווי א דאר שטיקל קליפת השום)
4) א מאכל וואס מען עסט לרפואה למשל אייזקרים אין א מסוכןדיג הייסע טאג, הייסע טשיקן זופ (מיטן קניידל פארשטייט זיך) אין א פארפרוירן קאלטן טאג, חמין במוצאי שבת מלוגמא, א ווארעמע זיסע טעלער גריס, ליקער פאר ציין ווייטאג, איינפאסטן ערב תענית, ווערט נישט פאררעכנט ווי קאלעריעס ( דער עיקר מענטש איז דער דעת אויב טראכט ער פון רפואה שאדט דאס נישט)
5) א עסן וואס דער עיקר איז נישט דער עסן נאר דער אטראקציע, למשל שמועסן מיט א חבר ביי א קאקאש קעיק מיט א קאווע, גרויסע סעודות ביי א דינער אדער א חתונה ווי דער עיקר איז די דרשה און דער צוזאמטערעף, און דאס עסן איז ממש גארנישט איז דער עיקר דער אטראקציע. און די קאלאריעס רעכענען זיך דערמיט ( ווען עס איז דא א עיקר און א טפל איז דער עיקר דער עיקר לגבי ברכה אפשר אויך לגבי פעטקייט)
6) קליינע שטיקעלעך פון א שיינע קעיק מאכט נישט פעט, דער פראצעדור פון צוברעקלען געט א געלעגנהייט פאר די קאלעריעס אוועקצוגיין, דאס זעלבע עסן גאר צוביסלעך, זיצן נעבן א קעיק פאר שעה און כמעט גארנישט עסן און נאך א שעה איז נישט דא קיין זכר דאס שטאטקייט האט א כעמישן ווירקונג אויף די קאלעריעס ( איך האב נישט געטראפן קיין מקור אויף דעם אבער דער מנהג איז גענוג שטארק איך זעה אייביג אידן צוברעקלען און אראפציפן אן חשק ).
7) עסן וואס גייט נישט ארויס לאויר העולם יערט נישט און פעטיגט נישט, זכר באנדלעך למשל וואס מען לאדנט אן א קומץ, -שוחקות פארשטייט זיך- און מען שווינדעלט עס אריין אין מויל אן קיין שום שפאלט צווישן די הענט און די באנדלעך מאכט נישט פעט, די לופט קומט נישט מיט (אפשר אלס דבר הסמוי מן העין כנ"ל)
8) מאכלי מצוה שאדט נישט, אלע מאכלים פון דאנערשטאג ביים שקיעה (און לויטן היימישן מנהג פון רבינו תם ) ווען מצוות טועמיה גייט אריין אין קראפט ביז זונטאג ביים נץ ווען עס עקספייערט דער חמין במוצאי שבת. יארצייט סעודות און פארשטייט זיך שמחה של מצוה ווי תנאים אפשערן קביעת מזוזה און קל וחומר שמחת חתן וכלה ווי חתונה און שבע ברכותן. אפשר גאר אלעס וואס מען עסט בימים שאין אומרים תחנון און לויט מקילים אלע כשרע עסן, לייגט נישט צו קיין איין קעלערי ווייל שליחי מצוה אינם ניזוקים, אויב האט איינער צוגענומען פון אזא מצוה'לע איז גארנישט ווייל אי עביד לא מהני.
9) דאס וואס מען כאפט שיריים אפילו גרויסע שטיקער גאלעריטע און דאס זעלבע די טשאלנט און הערינג וואס מען צוכאפט ביי קידושים לייגט נישט צו פון די פארשאלטענע קאלעריס, פאר צוויי סיבות איינס כנ"ל אין אות 8 אלס מצוה און איינס וועגן אות 7 אז עס ווערט פארמיאוסט און אויסגעטאפט איז שלא כדרך הנאתן און פנים חדשות באו לכאן. חוץ דעם איז כח הרבים מגין.
10)עסן וואס מען לעקט פון א לעפל אדער מען נאשט פון א טאפ ברענגט נישט פעטקייט. עס איז אן די הנאה און טיילמאל נאר ריין צו מאכן דעם שמיר לעפל פון די קרים אדער פון די מאיאנעז.ענדליך צו אות 9 און אויך אות 5 ועיין שם מה שהארכתי בעזהשי"ת
11)אסאך מומחים זענען ביי די מיינונג אז קאליר האט א שטארקן השפעה אויף די עסן און ווייסע טשאקאלאד מיט מאשראום- שוועמלעך, רויטע אייסעס און טאמאטעס האבן די זעלבע נישט-קאלעריעס ( חזותא מילתא )
12)אז מען איז ממעט למשל די גרויסע מילכיגע סעודות פון די ניין טעג לאזאניע מיט קנישעס דענישעס עס איז דאך פארט מיט א דירעקטע כוונה פון נישט פלייש, איז דאך דער מענטש אינעם גוטן ריכטונג פון זיך איינצוימען. דער זעלבער ווען מען האלט זיך עטוואס צוריק למשל מען לייגט נישט די ספרינקעלס אויפן אייזקרעם אדער דעם מאסטערד אויפן פראנק. דער קאלעריע וועט זיכער זיך רעכענען מיט דעם (יעדער ביסל התגברות איז גאר חשוב)
13)דאס וואס מען האקט אויף עסן פלייש לאזט זיך זאגן אז דאס איז פאר די אומות העולם אבער אונזערע פלייש דער פראצעדור פון זאלצן ציט ארויס אלע פאסקודנע באשטאנדטיילן ווי דם און פעטס קאלעריעס וכדומה.
14)אויב א גאנצע צייט פונעם פעטן עסן מאכט מען פארווייטאגטע תנועות "עה וואס פעלט דאס אויס פאר מיר" און "אך עס איז עכט נישט גוט פאר מיר, שוין זאל שוין זיין" די ווערטער פון חרטה האבן א גרויסן קראפט.(אתי דיבור ומבטל מעשה און תוהה על הראשונות)
15)באוועגונג האט א גאר שטארקן השפעה אויפן פארדייאונגס סיסטעם און פארברענט קאלאריעס, דער היינטצייטיגער אויסשטעל פון הרחבה אז מען האט מערערע צימערן איינס פאר עסן און איינס פארן שלאפן איז גורם אז בהכרח גייט מען אפאר טריט נאכן עסן, צום בעדרום. און דאס פארברענט דעם עסן אן איבערלאזן קיין שריד ופליט.
איי וועט איר פרעגן פון ווי קומט דאס אז מען זעהט די אלע דיקע אידן וואס כגובה ארזים גובהם און זענען רחבה מני ים, עס איז דאך לא ימלט אז זיי זענען נישט זהיר אין די אלע זאכן. דער תירוץ איז בהכרח אז די אידן האבן א מחלה אז זיי ווערן דיק פון קוים עסן, זיי זענען נעבעך אומשולדיג. איי וועט איר פרעגן די באוואוסטע שאלה: "ביי די מלחמה האט מען געליטן פון אלע מחלות, פון גראבקייט האט מען נישט געהערט."
דער תירוץ איז לעניות דעתי ביי די מלחמה איז נישט געווען קיין דייעט סאדע און קיין טשעריס אויפן אייזקרים, קיין סעודות מצוה מען האט נישט אפגעלעקט קיין לעפל, עס איז נישט געווען קיין אטראקציע און עס איז נישט געווען קיין מאכלי רפואה.
איינער וואס האט אנדערע עצות זאל עס ביטע נוצן געזונטערהייט.
